حیاط خلوت مجله تفریحی شامل جذاب ترین مطالب سرگرمی و سبک زندگی فرونشست زمین تخت جمشید و حرم عبدالعظیم را تهدید می‌کند
سال ۹۴ بود که مردم روستای ایج در شهرستان استهبان با صدای هولناکی از خواب برخواستند، وقتی آنها به محل وقوع صدا در دامنه کوهستان رسیدند با تعجب چاله‌ای عظیم و طبیعی را پیش روی خود دیدند که عمق آن دیده نمی‌شد. سال‌هاست که پدیده فرونشست زمین به واسطه برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، تداوم و اصرار بر روش‌های سنتی کشاورزی و هدر رفت آب‌های سطحی دشت‌ها و شهرهای کشور را با تهدید جدی مواجه کرده است.
فرونشست زمین که با فروچاله‌های عظیم در دشت‌ها و فروریزش در مناطق مسکونی همراه است برخلاف سایر کشورهای جهان، در کشور ما زیاد به وقوع می‌پیوندد. این پدیده امروزه به شکلی نامحسوس و خزنده پیش می‌رود. شهرهای پرجمعیت کشور از جمله تهران، اصفهان، فارس و شهرری را با خطر جدی روبه‌رو کرده است، به‌گونه‌ای که تهران و دشت ورامین با فرونشست سالانه زمین با رکورد عجیب ۲۴ سانتیمتر در دنیا رکورددار است. همان‌طور که کارشناسان اعلام می‌کنند فرونشست زمین از دشت ورامین آغاز شده و تا میدان انقلاب و فرودگاه مهرآباد و امام پیش رفته و حتی چندی پیش اخباری درباره کج‌شدن مقبره شاه عبدالعظیم در شهرری منتشر شد که هیچ‌کدام از مسئولان این آستان مقدس آن را تایید نکردند.
همچنین سست شدن زمین در سه منطقه تهران (۱۷، ۱۸ و ۱۹ ) باعث شده این مناطق دارای ریسک بالا و کانون خطر در سریال فروریزش‌های زمین در پایتخت تبدیل شوند. علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با «آرمان ملی» به تبعات تداوم پدیده فرونشست در شهرهای کشور می‌پردازد.
با وجود اینکه جنوب تهران و دشت ورامین به‌عنوان رکورددار فرونشست زمین در دنیا مطرح است، با توجه به تداوم این پدیده، چه خطراتی در انتظار مردم است؟
فرونشست زمین یک اتفاق طبیعی خطرناک و غیرقابل لمس در کشور ما است که به‌صورت خزنده بسیاری از دشت‌های حاصلخیز و مناطق شهری با تراکم بالای جمعیتی را با تهدید مواجه می‌کند. متاسفانه کشور ما از استانداردهای اروپایی که چهار سانتیمتر در سال را برای فرونشست زمین پیش بینی نموده، عبور کرده است. به‌عنوان مثال در جنوب و جنوب غرب تهران فرونشست سالانه زمین ۲۴ سانتیمتر ثبت شده و این آمار نشان می‌دهد که تا چه اندازه از حد بحران عبور کرده‌ایم. فرونشست زمین هر روز به‌صورت خزنده و آهسته به اراضی شهری تهران نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود و این پدیده حاصل بی‌تدبیری در حوزه مدیریت آب‌های زیرزمینی از دیرباز تاکنون است. از سوی دیگر روش‌های منسوخ شده کشاورزی و کشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک از مواردی است که به تشدید فرونشست زمین در دشت‌های کشور منجر می‌شود و باعث شده بسیاری از دشت‌های حاصلخیز «ممنوعه» شوند.
وضعیت فرونشست زمین در فرودگاه مهرآباد به چه شکلی است؟
کانون اصلی فرونشست زمین در جنوب تهران، در مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ قرار دارد. این پدیده به‌صورت زون‌های مختلف خود را نشان می‌دهد که نقطه مرکزی آن از عدد بالاتری برخوردار است. بالاترین عدد فرونشست زمین مربوط به مناطق جنوب شهری تهران با ۲۴ سانتیمتر است، اما حاشیه آن تا فرودگاه مهرآباد و مرز فرودگاه امام گسترش پیدا کرده است. نقطه مرکزی این زون در منطقه ۱۷-۱۸-۱۹ قرار دارد و هر چقدر از مرکز آن دور می‌شویم از میزان شدت فرونشست زمین کاسته می‌شود، با این اوصاف فرودگاه مهرآباد و امام ۶ سانتیمتر در سال فرونشست زمین دارد و در مرحله هشدار است. شمال فرونشست نیز از میدان انقلاب عبور کرده و بی‌تردید اگر اقدام موثری در رابطه با کنترل آن صورت نگیرد، این وضعیت هشدار به فاجعه تبدیل خواهد شد.
تداوم و افزایش میزان فرونشست زمین برای تهران تا چه اندازه می‌تواند خطرساز باشد؟
وقتی اعلام می‌کنیم که فرونشست زمین به ۲۴ سانتیمتر رسیده است، یعنی این عدد در یک دهه اخیر و به‌صورت تدریجی شکل گرفته و هر سال ۲٫۴ سانتی متر زمین به‌صورت نامحسوس نشست کرده و به شکل انحنا در می‌آید. زمین منحنی شده برای تاسیساتی همچون خطوط راه‌آهن و لوله‌های نفت که یک خط صاف را دنبال می‌کنند، بزرگترین تهدید به شمار می‌رود. از سوی دیگر اگر ساختمان و برج بلند در این مناطق باشد، پی ساختمان‌ها دچار نشست و سستی می‌شوند و در اسکلت ساختمان‌ها شکاف به وجود خواهد آورد و با یک زلزله ضعیف ساختمان‌ها به راحتی فرو می‌ریزند. از سوی دیگر لوله‌های فاضلاب به‌صورت تراز مواد داخل‌شان را هدایت می‌کنند و اگر در یک زون انحنای زمین باعث خمیدگی لوله‌های فاضلاب شود، محل اتصالات لوله‌ها از یکدیگر جدا می‌شوند و نشت مواد فاضلاب و مشکلات زیست محیطی را به همراه خواهند داشت.
ما در جنوب تهران مخزن نفت شهرری را داریم که از طریق لوله‌های داخل زمین مواد سوختی را به اقصی نقاط شهر تهران هدایت می‌کنند، این لوله‌ها با خم شدنشان امکان بروز فاجعه زیست محیطی و خطر برای ساکنان مناطق را دارند. ترک خوردن جاده‌ها و پل‌ها نیز کمترین آسیب تشدید و بی‌توجه‌ای به پدیده فرونشست است. ما داریم به این شرایط نزدیک می‌شویم و اگر هر کدام از این اتفاقات رخ دهد، می‌تواند فاجعه بار باشد.
چندی پیش اخباری در رابطه با کج شدن حرم شاه عبدالعظیم (ع) در شهرری منتشر شد که مسئولان آن را تایید نکردند، نظر شما در این باره چیست؟
شهر ری، یکی از کانون‌های اصلی فرونشست زمین در جهان است. ما بارها با مسئولان حرم شاه عبدالعظیم (ع) به علت ارزش تاریخی و دینی این بنا جلساتی را برگزار کرده‌ایم. نه تنها این حرم بلکه هر سازه‌ای در روی زمین و زیر زمین از فرونشست در امان نخواهند بود و این یک برآورد کارشناسانه است. در آن جلسه ما پیشنهاد دادیم که اندازه گیری دقیق مناره‌ها نسبت به حالت شاقولی محاسبه شود، که آیا انحنای زمین باعث کج شدن مناره‌ها شده یا خیر؟ و ما انتظار داشتیم این انحنا در مناره‌های حرم به وقوع پیوسته باشد تا بتوان برای آنها کاری انجام داد، اما با گذشت چندین ماه مسئولان این حرم متاسفانه تاکنون خبری به ما اعلام نکرده‌اند. متاسفانه عادت مدیران است که تا یک حادثه‌ای رخ نداده باشد اقدامی انجام ندهند.
با توجه به فرونشست زمین در مرودشت، این پدیده تا چه اندازه محوطه تاریخی تخت جمشید را تهدید می‌کند؟
متاسفانه سال‌هاست که در یک اقدام غیرمنطقی و غیرکارشناسانه، در اطراف محدوده تاریخی تخت جمشید به کشاورزان اجازه کشت برنج داده‌اند و در حالی که فرونشست زمین بر اثر خشکسالی، این محوطه جهانی را نیز تهدید می‌کند. فرونشست زمین باعث شده که سنگ نوشته‌های تخت جمشید ترک بردارند و روی زمین شکاف ایجاد شده است.
ستون‌های چند صد تنی که به شکل عمودی قرار دارند در اثر این فرونشست‌ها دچار شکاف‌های کوچک می‌شوند و زمانی که آب باران به درون این شکاف‌ها نفوذ پیدا می‌کنند، در اثر انقباض و انبساط سرما و گرمای هوا، ترک‌ها همچنان بزرگ و بزرگ‌تر می‌شوند تا جایی که ستون‌ها و سنگ نوشته‌ها را تخریب کنند. در چنین محدوده خشکی ما کشت برنج داریم و با آب‌های زیر زمین شالیزار درست می‌کنند.
فروریزش زمین با فرونشست متفاوت است و ما در سال‌های گذشته این پدیده بسیار خطرناک را در شهر تهران و زمین‌های زراعی دیده‌ایم. شما چه توصیفی از این پدیده نادر در جهان دارید؟
کشور ما، تنها منطقه‌ای در جهان محسوب است که بیشترین آمار فروریزش را دارد. ما این پدیده را در دشت مهیار اصفهان، دشت ورامین، دشت شهریار، دشت اشتهارد و… مستند سازی و ثبت کرده‌ایم. فروریزش‌ها باعث ایجاد شکاف‌های عظیم طولی در روی زمین می‌شوند و با نفوذ آب باران و برف در این شکاف‌ها، تونل‌های عظیم طبیعی در زیر زمین شکل می‌گیرد که همواره خطر ریزش دارند. علت اصلی فروریزش‌ها، فرونشست زمین است ولی با توجه به خشکی سطح زمین موجب ترک‌ها و شکاف‌های طویل و گسترده خواهد شد. تصور کنید اگر زیر یکی از اتوبان‌های ما چنین ریزشی در زمان ترافیک رخ دهد، خسارت مالی و جانی آن غیرقابل باور خواهد بود. امروزه اکثر کشاورزها در روی زمین زراعی‌شان شکاف‌های باریکی را می‌بیینند در حالی که خبر ندارند در عمق ۵ تا ۶ متری این شکاف‌ها چه فضای خالی بزرگی با چند صد متر طول پدید آمده است. این فروریزش‌ها را می‌توان در روستای معین آباد ورامین در پای دکل‌های برق و زمین‌های زراعی به وضوح دید. چندی پیش با کشاورزی از روستای معین آباد آشنا شدم که در زمان آبیاری، زمین زیر پایش دهان باز کرده بود و این کشاورز در یک شکاف بزرگ افتاده و تا ساعت‌ها آنجا مانده بود، تا اینکه آتش نشانی او را بیرون آورده.
این شکاف‌ها به غیراز خطرات جانی که برای کشاورزان دارد باعث می‌شود که آب کشاورزی که صورت غرقابی منتقل می‌شود، از یک طرف زمین به سمت دیگر نرود و فقط یک سوم آن زمین آبیاری شود. همان کشاورز می‌گفت که در یک سال ۲۷ مرتبه صیفی جات را از زمینش برداشت می‌کرده، ولی اخیرا این تعداد به سه بار در سال رسیده است، چون آبی که به روش غرقابی وارد زمین‌های کشاورزی می‌شود همه نقاط زمین را سیراب نمی‌کند. این پدیده اثرات اجتماعی دارد و مردمی که با فروریزش زمین در مزارع‌شان مواجه می‌شوند به غیر از خطرات جانی که برای آنها وجود دارد، معیشت آنها را نیز تحت تاثیر قرار داده است.عمیق‌ترین فروچاله‌ای که در کشور داشته‌ایم مربوط به استان فارس است که عمق آن حدود ۱۰۰ متر برآورد شد که در دنیا چنین پدیده‌ای بی‌سابقه بود. از نظر تعداد نیز دشت فامنین و کبودرآهنگ همدان رکورددار است.
در این منطقه فروچاله‌هایی به شکل زنجیروار در یک خط به قطر حدود ۲۰ متر ایجاد شده بود و احساس امنیت ساکنان را از بین برده بود. از سوی دیگر رکوردار فروریزش‌های شهری، تهران است. ما در سال‌های گذشته در شهران، خیابان‌های پیامبر، میدان قیام، حوالی محمدیه در انتهای خیابان مولوی، چهارراه مولوی و در امتداد مسیر مترو مولوی این فروریزش‌ها را داشتیم که متاسفانه در فروریزش شهران یک راننده بیل مکانیکی و در میدان قیام یک کارگر و یک آتش‌نشان جان خود را از دست دادند.
به‌عنوان سوال پایانی، شما به‌عنوان یک کارشناس چه پیشنهادی برای کنترل فرونشست زمین و کاهش خطرات این پدیده طبیعی به مسئولان اجرایی کشور از جمله وزارت نیرو دارید؟
فرونشست زمین برعکس زلزله یک اتفاق تدریجی است و آنی همه چیز را خراب نمی‌کند. وزارت نیرو باید با حفر چاه‌های غیرمجاز برخورد جدی نماید و از صدور مجوز جدید برای چاه خودداری کند. طبق آمار در استان تهران ۵۰هزار حلقه چاه با مجوز و ۳۰هزار حلقه چاه غیرقانونی وجود دارد و اینها آب زیرزمین را خالی می‌کنند. همان‌طور که اشاره شد علت اصلی فرونشست زمین، افت آب‌های زیرزمینی است و باید با دلایل افت آب‌های زیر زمینی مبارزه کنیم. موضوع دیگری که وزارت نیرو باید به آن توجه کند، کنترل میزان استفاده چاه‌های مجاز است، چون کنترل و نظارت جدی در این رابطه وجود ندارد بسیاری از کشاورزان بیش از حد مجاز آب برداشت می‌کنند. وزارت جهاد کشاورزی نیز باید به استفاده غیرمنطقی از آب برای کشت محصولات آب‌بر و تغییر روش سنتی کشاورزی غرقابی به مکانیزه ورود جدی پیدا کند.
متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که جهاد کشاورزی خودش را از این امر کنار کشیده و بسیاری از کشاورزان نیز اصلا در مورد فرونشست زمین شناخت و دانشی ندارند، مگر اینکه در مزارع‌شان به داخل گودال بیفتند تا متوجه شوند که این پدیده زندگی آنها را نیز تهدید می‌کند. امروزه در کشور ما آبیاری غرقابی ۸۰ تا ۹۰درصد آب‌های زراعی را تبخیر می‌کند و در هیچ کشوری این روش سنتی آبیاری اجرا نمی‌شود. ایران یک کشور خشک و نیمه خشکی است و کشت محصولات آب‌بر مانند هندوانه، طالبی، برنج و… در خیلی از استان‌ها غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد.
در بسیاری از کشورهای اروپایی که آب کافی دارد اجازه کشت چنین محصولاتی را به‌دلیل مصرف زیاد آب به کشاورزان نمی‌دهند، اما در اطراف محدوده تخت جمشید که دشت خشک است، اجازه کشت برنج می‌دهند در حالی که فرونشست زمین آنجا را با تهدید جدی مواجه کرده است. اگر ما این قبیل اقدامات را انجام ندهیم در آینده‌ای نزدیک فضای ذرات خاک، به‌دلیل فرونشست از بین می‌رود و مانند خاکی که با غلطک آن را فشرده کردیم، زمین‌های ما سیمانی و امکان جذب مجدد آب را نخواهد داشت. در چنین حالتی باران روی سطح زمین به‌صورت سیلاب، روان آب تشکیل می‌شود و مزارع را آبیاری نخواهند کرد و دشت‌های حاصلخیز ما بیابان خواهند شد.
♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥
⇐ کلیک کنید: مشاهده مطالب جدید و داغ امروز ⇒
♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥
